De coronacrisis maakt duidelijk dat omgaan met verschil, verbinding en solidariteit onmisbare ingrediënten zijn voor een leefbare samenleving. De Inspectie van het Onderwijs verbindt dit in De Staat van het Onderwijs 2021 aan het belang van goed burgerschapsonderwijs.
De inspectie meldt zich al geruime tijd zorgen te maken over de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs. ‘Ondanks positieve ontwikkelingen, zoals toegenomen aandacht voor burgerschap van scholen, programma’s voor versterking van burgerschapsonderwijs en het voornemen van de regering de wettelijke burgerschapsopdracht te verduidelijken, ziet de inspectie voor de belangrijkste aandachtspunten nog weinig verbetering.’
Dat burgerschap belangrijk is, wordt soms ‘op afschuwelijke wijze’ duidelijk, benadrukt de inspectie. Hier wordt in het rapport de moord op de Franse geschiedenisleraar Samuel Paty genoemd. ‘De aanleiding was een les burgerschap, waar het ging over verdraagzaamheid en vrijheid voor iedereen om haar of zijn mening te uiten. Ook in Nederland onderstreepte de moord nog eens het belang van burgerschapsonderwijs en het gegeven dat praten over verschillen van mening soms moeilijk is.’
De inspectie benadrukt dat scholen en het onderwijsstelsel als geheel kunnen bijdragen aan een leefbare samenleving door bevordering van burgerschapscompetenties en het tegengaan van segregatie.
Inzicht in resultaten
Het is volgens de inspectie bij het vormgeven van goed burgerschapsonderwijs belangrijk om concrete leerdoelen en een expliciete aanpak te kiezen en ook om inzicht in de resultaten te krijgen. Hierbij wordt in het rapport gewezen op de succesvolle verwerving van sociale en maatschappelijke competenties, die een belangrijke indicatie zijn voor de effectiviteit van burgerschapsonderwijs.
‘Gebrekkig inzicht in opbrengsten is niet alleen een probleem omdat de kwaliteit van onderwijs en de mogelijkheden voor verbetering onduidelijk zijn. Als inzicht ontbreekt (…), is ook afstemming op wat nodig is niet goed mogelijk. Inzicht in resultaten is zo een onmisbare schakel in kwaliteitszorg, maar op veel scholen en instellingen is daarvan onvoldoende sprake’, aldus de inspectie.
Randvoorwaarden
In de De Staat van het Onderwijs 2021 is ook aandacht voor de randvoorwaarden voor effectief burgerschapsonderwijs. Een van die voorwaarden is dat er sprake moet zijn van een prettig en open schoolklimaat. De praktijk laat zien dat als aan die voorwaarde is voldaan, de leerlingen betere burgerschapsresultaten halen dan wanneer dat niet het geval is.
‘De gemiddelde verschillen in de beleving van de ruimte om er bijvoorbeeld een eigen mening op na te houden zijn relatief groot, waarbij zowel sprake is van scholen waar leerlingen aangeven dat die ruimte er weinig is, als van scholen waar leerlingen zeer positief oordelen over ruimte voor meningsverschillen.’
De inspectie merkt ook op dat een open schoolklimaat samenhangt met de kwaliteitscultuur binnen de school, zoals de steun die leraren van de schoolleiding ervaren, de mate waarin sprake is van een gezamenlijk gedragen visie en het vertrouwen dat leraren in hun leerlingen stellen. Ook het belang dat de school aan burgerschap hecht, speelt een rol en de manier waarop dat zich
vertaalt naar de praktijk.
Lees het rapport: