Artikel 23 van de Grondwet over de vrijheid van onderwijs schuurt met de zorg van de overheid voor onderwijskwaliteit en toegankelijkheid. Dat meldt de Onderwijsraad, die in de notitie Onderwijsvrijheid en overheidszorg laat zien waar het schuurt.
De Onderwijsraad noemt vijf punten:
- Kwaliteitsopvattingen van de overheid versus de eigen identiteit van de scholen
Hier stelt de Onderwijsraad zich de vraag welke opvattingen aanvaardbaar zijn binnen het publiek bekostigde onderwijsbestel. Ook vraagt de raad in hoeverre de overheid mag bepalen wat (basis)kwaliteit is. Deze vragen zijn extra belangrijk als het gaat om burgerschapsonderwijs, socialisatie en persoonsvorming.
- Altijd discussie over de vraag of de deugdelijkheidseisen voldoen Zijn de deugdelijkheidseisen eisen nodig om kwaliteit te waarborgen? Legt de overheid wat dit betreft de lat hoog genoeg? De Onderwijsraad signaleert dat regels scholen kunnen beperken bij de invulling van hun verantwoordelijkheid voor inhoud en inrichting van het onderwijs. Maar open geformuleerde en abstracte normen kunnen ertoe leiden dat scholen geen houvast hebben.
- Waarborgen van toegang, maar weinig grip op het scholenaanbod
Dit punt gaat over de gevolgen van dalende leerlingenaantallen als gevolg van demografische krimp. Hier ziet de Onderwijsraad dat het verzorgen van thuisnabij onderwijs steeds meer problemen oplevert. De raad vraagt zich af of schoolbesturen hun autonomie mogen gebruiken om zich aan samenwerking te onttrekken. Een andere vraag is of het grondwettelijk uitgangspunt van de alomtegenwoordigheid van openbaar onderwijs voldoende gestand wordt gedaan.
- Pluriformiteit nodig voor keuzevrijheid, maar niet altijd aanwezig of gewenst
Ervaren ouders (en leerlingen) werkelijk keuzevrijheid? Welke soorten diversiteit zijn binnen het onderwijsbestel gewenst? Met name in krimpgebieden speelt volgens de Onderwijsraad de vraag of pluriformiteit daar nog aan de orde is. Of is het alle zeilen bijzetten om überhaupt thuisnabij onderwijsaanbod te behouden?
- Vrijheid van ouders en scholen versus segregatie tegengaan
Hier signaleert de Onderwijsraad dat een deel van de ouders de voorkeur geeft aan een homogene populatie. Een deel van de scholen stuurt daar volgens de raad op. Hier bestaat een spanning, zo ziet de raad, tussen vrijheid en de zorg van de overheid om segregatie tegen te gaan en sociale cohesie te bevorderen.
Discussies over artikel 23
De Onderwijsraad wil ‘een informatieve basis leggen voor actuele discussies over artikel 23’, zo staat in de notitie. Naar verwachting medio 2020 komt de raad met een verkenning naar de grondwettelijke vrijheid van onderwijs volgens artikel 23.
In Trouw staat naar aanleiding van de notitie van de Onderwijs een interview met voorzitter Edith Hooge. Daarin benadrukt zij onder andere dat mensen vaak vergeten dat artikel 23 over de vrijheid van onderwijs ook bepaalt dat de overheid ervoor moet zorgen dat er genoeg openbare scholen zijn in elke gemeente.